Pazar…Pazar…
ATATÜRK VE GEOMETRİ
Agop Dilâçar (1895-1979) Türkçeye ve Türkiye’ye tutkun bir bilgindi. Atatürk’e, Türk Devrimine yürekten bağlıydı. Dilâçar, yazılarına çoklukla “A.Dilâçar” diye imza atmıştır; ancak bunun nedeni kimilerinin sandığı gibi, Ermeni olduğu ve “Agop”u kullanmaktan sakındığı için değildir. Dilâçar soyadını ona Atatürk vermişti; kendi deyişiyle bu soyadı, onun gerçek adıydı. Bu adı yaşamı boyunca Atatürk ve Türkçe sevgisiyle birlikte taşımış; Atatürk’ün isteği üzerine üstlendiği Türk Dil Kurumu’ndaki “Başuzman” sanını onurla korumuştur. 10 Kasım 1971 tarihli yazısında aşağıdaki bilgileri vermiştir:
“Atatürk ölümünden birbuçuk yıl kadar önce, Üçüncü Türk Dil Kurultayından (24-31 Ağustos 1936) hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında kendi eliyle Geometri adlı bir kitap yazmıştır”.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, bu çalışmasını bir kaç Fransızca yazılmış geometri kitabını okuyup, araştırdıktan sonra hazırlamıştır. Bu kitap “Geometri öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara, kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca yayınlanmıştır” önsözü ile ilk defa 1937 tarihinde 44 sayfa olarak basılmıştır.
Bu eserde, o dönemde Türkçe karşılıkları olmayan bir çok geometri ve matematik terimlerinin karşılıkları, bizzat Atatürk tarafından bulunmuştur.
“Boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eğik, kırık, çekül, yatay, düşey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı, eksi, çarp, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayım, gerekçe”
Bu terimlerin tümünü Atatürk yazmıştır ve ilk defa telaffuz etmiştir. Her terim ve tanım, ilgi kavramı tüm öğeleriyle eksiksiz ve açık biçimde anlatmakta, özel ve temelli nitelikleri içermektedir. Gerekli ve yeterli örnekler de verilmiştir. Bu terimler Atatürk tarafından bilim dünyamıza armağan edilmiş ve bugün Türkçe’mize yerleşmiş durumdadır.
Türkiye’de bilim tarihçiliğinin yerleşmesini sağlayan Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı (1913-1993), Atatürk’ün Geometri kitabını, “Küçük fakat anıtsal bir yapıt” diye nitelendirmiştir.
Ekte size Atatürk’ün Geometri kitabının ön ve iç kapak görselini paylaşıyorum. İç kapakta bulunan el yazısı A. Dilâçar’a aittir.
Gelmiş geçmiş bir çok devrimci lider, iyi birer savaşçı, iyi birer siyasetçi veya iyi birer ekonomist olmuşlardır, ama hiç biri, Atatürk gibi tüm bu özellikleri ile birlikte, böyle bir bilimsel çalışma yapmamış ya da başaramamıştır…
İyi Pazarlar…
2018/252
